Nieuw Nederlands 6e ed/FLEX - Hoofdstuk 8B - Overige spellingregels oefentoetsen & antwoorden

Een dubbele punt gebruik je om een opsomming aan te kondigen. De puntkomma kan tussen de delen van de opsomming staan, zeker als het om zinnen gaat. Je noteert een -e als tussenklank in de samenstelling als het linkerdeel meerdere meervouden heeft of geen meervoud heeft, voorbeeld: aspergesoep ( asperge eindigt in het meervoud op -s) secondewijzer (seconde eindigt in het meervoud op -n en -s) rijstevla (rijst heeft geen meervoud). Je noteert een -e als tussenklank in de samenstelling als het linkerdeel slechts één van zijn soort is, voorbeeld: zon - zonneschijn / maan - maneschijn. Je noteert een -e als tussenklank in de samenstelling als het linkerdeel een versterkend bijvoeglijk naamwoord is, bijvoorbeeld: ape- apetrots / bere- beresterk. Je noteert een -e als tussenklank in de samenstelling als het linkerdeel niet herkenbaar is als woord, bijvoorbeeld elleboog, bolleboos. Drie van de volgende:in de naam van getrouwde vrouwen: mevrouw Van Vilsteren-de Laat; in woorden met de voorvoegsels adjunct-, aspirant-, assistent-, bijna-, chef-, collega-, ex-, interim-, kandidaat-, leerling-, niet-, non-, oud-: adjunct-directeur, collega-docenten, ex-echtgenoot, interim-burgemeester, non-actief, oud-minister; voor een hoofdletter: anti-Russisch, on-Hollands, pro-Amerikaans; de regering-Merkel; in combinaties van titels en beroepen: schrijver-historicus, trainer-coach; bij aardrijkskundige namen, of woorden die daarvan afgeleid zijn: Latijns-Amerikaans, Nieuw-Zeeland, Noord-Brabander, ’s-Heerenberg; bij letters, cijfers, andere tekens en St of Sint/sint: mbo-studie, 20+-kaas, $-teken, PvdA-kantoor, Sint-Maartensdijk, sint-vitusdans; in woorden die anders onoverzichtelijk worden: huis-aan-huisblad, woon-werkverkeer, ja/nee-vraag, massage-bed.Als telwoorden en bijvoeglijke naamwoorden zelfstandig gebruikt worden, en ze hebben betrekking op personen, schrijf je deze woorden met -en. Bijvoorbeeld: De vrouwen keken naar elkaar. Beiden lachten. (Maar: de dieren liepen op elkaar af. Beide gromden. In dit laatste geval heeft het woord geen betrekking op personen, maar op dieren). Bij jockeys, cowboys en essays ontstaat er geen uitspraakprobleem als je de -s aan het woord schrijft. Het woord *jurys* wordt wel verkeerd uitgesproken, vandaar dat er een apostrof toegevoegd wordt. Tip: zie je dat er voor de -y altijd een klinker staat bij jockeys, cowboys en essays; dit heeft dus invloed op de uitspraak. Bij samenstellingen waarvan het eerste deel verwijst naar iets wat enig in zijn soort is, schrijf je -e. Bij klinkerbotsing in samenstellingen gebruik je een koppelteken. Bij klinkerbotsing binnen één woord gebruik je een trema. Voor een achtervoegsel schrijf je een apostrof. In een samenstelling schrijf je geen apostrof, maar een koppelteken.  een New Yorker wordt met hoofdletters geschreven omdat volgens de regel aardrijkskundige namen en daarvan afgeleide woorden met een hoofdletter geschreven worden. Als de klemtoon op de laatste lettergreep valt, in dit geval -gie, voeg je in het meervoud -ën toe. Let op, als de klemtoon niet op de laatste lettergreep valt, komt er een trema op de bestaande -e. De combinatie -ngk bestaat niet in het Nederlands; de -g vervalt bij deze combinatie. Het eerste deel van dit woord gedachte heeft zowel een meervoud op een -s als op een -n, dus er wordt geen tussen -n geschreven in deze samenstelling. Voornaamwoordelijke bijwoorden (combinatie van er, daar, hier en waar met een bijwoord) schrijf je aaneen. Tussen twee gelijkwaardige delen plaatsen we een liggend streepje. Rangtelwoorden schrijf je helemaal aan elkaar, maar let op drie miljoen schrijf je niet aan elkaar, want de woorden miljoen, miljard, e.d. schrijf je los. Als het woord zelfstandig gebruikt is en betrekking heeft op personen, schrijf je allen met -n.  'Ken jij’, vroeg mijn docent Nederlands, 'alle spellingregels uit je hoofd?'Toelichting: Deze zin staat in de directe rede, maar wordt onderbroken door het tussengeschoven zinsdeel vroeg mijn docent Nederlands, dus dit zinsdeel moet tussen komma’s staan. (Tip: je kunt dat ook horen als je de zin uitspreekt).Ik dacht, wie kent er nou alle spellingregels uit zijn hoofd; dat zijn er veel te veel!Toelichting: Enkel zinnen die letterlijk uitgesproken worden, vallen onder de directe rede; zinnen die gedacht worden niet. Schrijf een puntkomma tussen twee delen van een zin die een sterk verband hebben, maar opzichzelfstaande zinnen zijn.Maar ik zei tegen de docent: 'Natuurlijk ken ik de regels', waarop meneer Van der Stokken me verbaasd aankeek.Toelichting: Het deel dat in de directe rede staat, wordt tussen aanhalingstekens geplaatst. Omdat de zin niet afgelopen is, wordt de slotpunt opgeschoven.‘Leg dan maar eens uit waarom Kerstmis met kleine letter wordt geschreven, maar eerste kerstdag met hoofdletters.' zei hij.Toelichting: Namen van feestdagen krijgen een hoofdletter - Kerstmis, maar woorden die afgeleid zijn van namen van feestdagen, krijgen een kleine letter - eerste kerstdagVerbaasd riep ik uit: 'Kent u de regels wel, meneer!'Toelichting: Een uitroep krijgt een uitroepteken.  Begrip: Meervoud: Verkleinwoord:agenda agenda’s agendaatje genie genieën genietjecafetaria cafetaria’s cafetariaatjewatervlo watervlooien watervlootje / watervlooitjemannequin mannequins mannequintjepony pony’s pony’tjesouvenir souvenirs souvenirtjewolvin wolvinnen wolvinnetjemonnik monniken monnikjecv cv’s cv’tjeToelichting:Om uitspraakproblemen te voorkomen, voeg je in het meervoud een -‘s toe aan agenda, en wordt de laatste letter verdubbeld bij het verkleinwoord. De klemtoon valt bij het woord genie op -nie, vandaar dat het woord in het meervoud -ën erbij krijgt. Om uitspraakproblemen te voorkomen, voeg je in het meervoud een- ‘s toe aan cafetaria, en wordt de laatste letter verdubbeld bij het verkleinwoord. Het meervoud van vlo is vlooien. Bij het verkleinwoord zijn er twee opties: je kunt de enkelvoudige of meervoudige vorm verkleinen. Bij het woord mannequin volg je de basisregel: voeg een -s toe in het meervoud en voeg -tje toe aan het verkleinwoord. Om uitspraakproblemen te voorkomen,  voeg je in het meervoud en bij de verkleinvorm een apostrof toe. Bij het woord souvenir volg je de basisregel: voeg een -s toe in het meervoud en voeg -tje toe aan het verkleinwoord. Let bij wolvin op de vorm van het verkleinwoord. Enkele woorden in het Nederlands wijken af en krijgen vanwege de uitspraak een extra lettergreep. Denk bijvoorbeeld ook aan kind - kinderen.Woorden die op een onbeklemtoonde -ik eindigen, krijgen in het meervoud geen verdubbeling van de medeklinker.cv is een afkorting, vandaar dat je zowel in het meervoud als bij het verkleinwoord een apostrof gebruikt.  a) PannenkoekToelichting: Het woorddeel Pannen valt niet onder een van de uitzonderingsregels.b) RijstevlaToelichting: Rijst heeft, net als alle graansoorten, geen meervoud. Woorden die geen meervoud of meerdere meervouden hebben, krijg een -e als tussenklank in samenstellingen. Let op: rijstkorrels is een ander woord en heeft wel een meervoud.c) BeresterkToelichting: Het woorddeel bere is in deze samenstelling een versterkend bijvoeglijk naamwoord. Volgens de regels wordt een samenstelling waarvan het linkerdeel een versterkend bijvoeglijk naamwoord is, met een -e geschreven.d) BerenmutsToelichting: Deze samenstelling valt niet onder de uitzonderingregels: beren is in dit geval een zelfstandig naamwoord met één meervoudsvorm, ook hebben we niet te maken met een versterkend effect of is er maar één van in zijn soort. e) BruidegomToelichting: De delen van de samenstelling zijn niet meer als woorden herkenbaar; het is een versteende samenstelling.f) WiegeliedToelichting: Het eerste deel van de samenstelling is afgeleid van het werkwoord wiegen. Volgens de regel schrijven we de tussenklank alleen als -en als het linkerdeel een zelfstandig naamwoord is en niet onder de uitzonderingsregels valt. g) WiegendoodToelichting: Het eerste deel van de samenstelling is afgeleid van het zelfstandig naamwoord wieg en valt niet onder de uitzonderingregels. h) LeeuwenmoedToelichting: Het eerste deel van de samenstelling is afgeleid van het zelfstandig naamwoord leeuw en valt niet onder de uitzonderingregels. i) Maneschijn Toelichting: Er is maar één maan. Als het eerste deel van de samenstelling enig in zijn soort is, krijgt de samenstelling een -e.j) AspergesoepToelichting: Het meervoud van het eerste deel van de samenstelling is asperges. Zelfstandige naamwoorden die enkel een meervoud hebben op een -s (of meerdere meervouden hebben) krijgen een -e is de samenstelling. Tip: leer de uitzonderingsregels goed! a) Teveel wordt in deze zin aan elkaar geschreven, want een teveel is in deze zin een zelfstandig naamwoord en heeft in deze zin de betekenis van een overschot. b) Te veel wordt in deze zin los geschreven, want in deze zin heeft te veel de betekenis van overdreven veel. Ezelsbruggetje: als je te veel kunt vervangen door te weinig, komt er een spatie na te. c) Televisiekijken is 1 woord  -  gitaar spelen zijn 2 woorden. Veel samengestelde werkwoorden (televisiekijken) schrijf je aaneen, maar er zijn samengestelde werkwoorden die los worden geschreven (gitaar spelen).d) Oudekaassoep moet in deze zin aan elkaar geschreven worden, want oudekaassoep is soep van oudekaas - oude kaassoep is soep van kaas die oud is. Ten minste wordt in deze zin los geschreven, want tenminste aan elkaar betekent in ieder geval; ten minste als 2 woorden betekent op zijn minst. e) Operatieassistent wordt in deze zin als 1 woord geschreven, want zelfstandige naamwoorden die 1 betekeniseenheid vormen, worden aan elkaar geschreven. Van tevoren schrijf je altijd op deze manier. f) Ervan uit wordt op deze manier geschreven, want woorden met er-, daar-, hier- en waar- schrijf je altijd aan het voorzetsel dat erna komt. Als dat laatste voorzetsel een deel is van een werkwoord, dan schrijf je dat woord óf los óf aan het werkwoord vast, bijvoorbeeld kan ik daarvan uitgaan?g) Vergeet-mij-nietje wordt met koppelteken geschreven.Tip: raadpleeg bij twijfel een woordenboek of kijk op de website www.woordenlijst.org .  a) nek-aan-nekraceToelichting: Gebruik het koppelteken, omdat dit begrip anders onoverzichtelijk kan worden.b) cafe-restaurantToelichting: Gebruik het koppelteken in samenstellingen waarvan beide delen gelijkwaardig zijn.c) politieautoToelichting: Hier is geen reden om een koppelteken te gebruiken; de -e van politie en a- van auto vormen samen geen klank. d) politie-eenheidToelichting: Gebruik een koppelteken, omdat het woord anders verkeerd gelezen zou kunnen worden. e) Amsterdam-CentrumToelichting: In samengestelde aardrijkskundige namen wordt een koppelteken gebruikt. f) ge-e-maildToelichting: Het hele werkwoord is e-mailen met koppelteken. Daarnaast komt er een koppelteken tussen ge en e, omdat het woord anders verkeerd uitgesproken wordt. g) 40+-kaasToelichting: Samenstellingen met letters, cijfers en andere tekens worden met koppelteken geschreven.h) basisschool en middelbare schoolToelichting: Hier wordt het gehele begrip uitgeschreven, omdat we bij basisschool te maken hebben met een woord en bij middelbare school te maken hebben met een woord. i) bloeddrukverhogend en -verlagendToelichting: bloeddruk mag vervangen worden door een weglatingsstreepje, omdat dit deel van het woord een herhaling is van het voorgaande.j) licht- en geluidssignaalToelichting: signaal mag vervangen worden door een weglatingsstreepje, omdat dit deel van het woord terugkomt in het volgende woord. a) Mulisch’ boekToelichting: Woorden die een bezit aangeven en eindigen op een s-klank, krijgen volgens de regel enkel een apostrof. b) geïmplementeerdToelichting: Dit woord heeft een trema nodig, om uitspraakproblemen te voorkomen. De letters e en i vormen samen namelijk een nieuwe klank.c) crèche Toelichting: Dit woord krijgt een accentteken.d) alinea’sToelichting: Dit woord wordt geschreven met apostrof s, omdat de eindletter een lange klank heeft. Als de -s aan het woord geschreven wordt, kunnen er uitspraakproblemen ontstaan.e) verfraaiingToelichting: Een trema is hier overbodig.f) tweeëntwintig Toelichting: Dit woord heeft een trema nodig, om uitspraakproblemen te voorkomen. g) atheneumToelichting: Dit woord krijgt geen trema.h) conciërges Toelichting: Dit woord heeft een trema nodig, omdat het anders verkeerd uitgesproken wordt.i) financieelToelichting: Een trema is hier overbodig. De letters i en e vormen samen namelijk een nieuwe klank.j) première Toelichting: Dit woord krijgt een accentteken. a) zes miljoen Toelichting: Hele getallen tot en met twintig worden uitgeschreven in letters. Getallen zoals miljoen,  miljard en biljoen worden uitgeschreven in letters. b) zeshonderdToelichting: Honderdtallen worden uitgeschreven in letters.c) zestigToelichting: Tientallen tot honderd worden uitgeschreven in letters. d) zesToelichting: Hele getallen tot en met twintig worden uitgeschreven in letters.e) 66e Toelichting: Getallen boven de twintig, uitgezonderd tientallen en honderdtallen, worden uitgeschreven in cijfers.Tip: als je een tekst schrijft, kies dan voor de manier (uitschrijven in letters of cijfers) die het duidelijkst leesbaar is. a) Alle Toelichting: alle wordt in deze zin zonder -n geschreven, omdat het zelfstandig naamwoord (medewerkers) er direct achter staat. b) AllenToelichting: Allen wordt hier met -n geschreven, omdat het zelfstandig gebruikt wordt en het heeft  betrekking op personen. c) SommigeToelichting: Sommige wordt in deze zin zonder -n geschreven, omdat het niet zelfstandig gebruikt wordt. d) BeideToelichting: Beide wordt in deze zin zonder -n geschreven, omdat het geen betrekking heeft op personen. e) AndereToelichting: Andere wordt in deze zin zonder -n geschreven, omdat het geen betrekking heeft op personen. a) De burgemeester was onverbiddelijk toen de gewelddadige opticien de chagrijnige juffrouw als prostituee (prostitué =mannelijk) behandelde.b) De kassière verraste de gefascineerde commissaris tijdens het interessante interview.c) Ik herinner me het uittreksel over penicilline waarin een hypothese stond die me onmiddellijk hartstikke nieuwsgierig maakte.Tip: leer deze woorden zoals je ook woordjes leert voor Engels, Frans of Duits. Zoek de betekenis op van de woorden die je niet kent.