KERN Nederlands Taal & Cultuur - Hoofdstuk L: 17 t/m 22 - Literatuur: Geschiedenis deel 1 oefentoetsen & antwoorden

De naam renaissance betekent letterlijk wedergeboorte. Hiermee wordt de wedergeboorte bedoeld van de Griekse en Romeinse oudheid. Toelichting: Met de wedergeboorte van de Griekse en Romeinse oudheid wordt bedoeld dat de werken van die tijd opnieuw in de belangstelling kwamen te staan. De denkbeelden over toneel en literatuur en de verhalen die tijd werden nieuw leven ingeblazen. mottobetekenisperiode carpe diempluk de dagrenaissancememento morigedenk te stervenmiddeleeuwenL’art pour l'artkunst om de kunstfin de sièclecogito ergo sumIk denk, dus ik bestaverlichtingToelichting:In de middeleeuwen was het belangrijk dat je godvrezend was en altijd nadacht over je gedrag. Elk gedrag had gevolgen voor je als je stierf. Als je je goed gedroeg op aarde zou je beloond worden in de hemel. Je moest dus altijd in gedachten houden dat je op een dag rekenschap zou moeten afleggen over je gedrag op aarde. Daarom het motto: gedenk te sterven. In de daaropvolgende periode die de renaissance heet, stond de mens en zijn leven op aarde ook centraal. Je leefde niet langer alleen voor God en het hiernamaals, maar ook op aarde mocht je een fijn leven hebben en genieten. Pluk de dag geeft dat genieten weer. Leven in het nu van alledag en niet vrezend voor een leven na de dood. In het fin de siècle, de tijd van de tachtigers, gingen de schrijvers en dichters spelen met de taal en maakten ze gedichten met nieuw verzonnen woorden om hun gevoelens mee uit te drukken. Ze gebruikten veel stijlfiguren om hun boodschap kracht bij te zetten en een gedicht werd een waar kunstwerk. De kunst om de kunst, om zo kunstzinnig mogelijk jezelf uit te drukken en de taal te gebruiken als poëzie. In de verlichtingsperiode daarna, kwam de industrialisatie op gang en de grote denkers. Heel veel nu nog belangrijk geachte filosofen zijn uit deze tijd. Het denken stond centraal omdat de zelfdenkende mens in opkomst kwam. Door het empirisme ontstond de drang om zelf alles te ontdekken en beredeneren en zich niet langer te laten voorschrijven wat goed of slecht is door een kleine elitegroep. Daar hoort ik denk dus ik besta bij. De term ‘l’art pour l’art’ verwijst naar de literatuur uit de periode na de verlichting. Poëzie was niet langer moralistisch en religieus, maar de literatuur, waaronder poëzie staat op zichzelf en is niet langer bedoeld om je iets te leren.Toelichting: ‘L’art pour l’art’ betekent letterlijk: de kunst om de kunst. Kunst werd dus gemaakt in deze tijd omdat de kunstenaar geïnspireerd was en zin had om zich te uiten. Hij was niet met een missie om bijvoorbeeld de mensheid een lesje te leren, of ze religieuze moralen bij te brengen. Kunst omdat het moet vanuit de kunstenaar zelf, zonder bijbedoelingen. De groep die hier bij hoort zijn De Tachtigers, later ook wel de Modernisten genoemd. Toelichting: De tachtigers heten zo omdat zij opkwamen in 1880, vlak voor de eeuwwisseling. Zij waren de literaire schrijvers van de jaren tachtig van de 19e eeuw. De term modernisten werd gegeven aan alle kunstuitingen vanaf 1900. Na 1945 heten deze postmodernisten. Dit geldt ook voor alle andere kunsten zoals de schilderkunst en film en dergelijke. Dat is het ‘Fin de Siècle’. Toelichting: Het ‘Fin de Siècle’ is een periode van grote veranderingen. Men dacht dat de wereld zou vergaan in 1900. Men dacht aan het einde der tijden. Het is dus een hele bewogen periode en daarom is specifiek voor deze naam gekozen.  De verschuiving is van ‘God staat centraal’ naar ‘de mens staat centraal’. Toelichting: De mens kreeg ook bestaansrecht en hoefde niet zijn hele leven te leiden om pas beloond te worden in het hiernamaals. Daardoor kwamen zijn rechten centraler te staan.Met de opkomst van het humanisme. Toelichting: Het humanisme is een stroming die opkomt voor de menselijkheid. De mens en zijn welzijn kwamen centraal te staan in deze stroming. Hier kwamen uiteindelijk ook de vakbonden en de mensenrechten uit voort. realismeromantiektachtigersHildebrandPiet PaaltjensWillem KloosMultatuliTollensHerman GorterToelichting:Hildebrand en Multatuli schreven over het realisme in de negentiende eeuw. Hildebrand schreef zijn Camera Obscura waarin hij de rijke burgers beschreef uit die tijd. Hij probeerde dat zo realistisch en objectief mogelijk te doen. Multatuli schreef over de misstanden in Nederlands Indië. Zijn boek Max Havelaar is een aanklacht tegen het onrecht dat kolonialistisch Nederland de Indiërs aandeed. Piet Paaltjens en Tollens schreven in de tijd van de romantiek. Hun werk is kenmerkend voor de romantische poëzie. Beiden schreven sentimentele poëzie. Willem Kloos en Herman Gorter zijn twee tachtigers die veel gedichten hebben geschreven die typisch zijn voor die tijd met veel neologismen en archaïsche woorden erin en veel synesthesieën.  De vijf waaruit je vier moet noemen zijn: natuur, historie (verleden), fantasie, humor en toekomst.Toelichting:De romantici waren niet blij met de tijd waarin ze leefden en wilden vluchten uit deze geïndustrialiseerde wereld. Zij wilden terug naar de natuur in de tijd van fabrieken en lopendebandwerk. Zij wilden de middeleeuwen en de daaruit voortgekomen literaire verhalen eren door ze opnieuw op te schrijven en uit te geven. Denk aan de gebroeders Grimm en Andersson die sprookjes en sagen uit de middeleeuwen in deze tijd opnieuw hebben opgeschreven. Zij wilden vluchten in fantasieverhalen over ontdekkingsreizen. Denk aan verhalen als die van Jules Verne: De reis om de wereld in tachtig dagen en Reis naar het middelpunt van de aarde. Zij vluchtten in humor, maar dan vooral zwartgallige humor en zelfspot over hoe ellendig hij zich voelde in zijn tijd en zich daarin niet thuis voelde. Denk bijvoorbeeld aan de dichter Piet Paaltjens en zijn sombere gedichten zoals De zelfmoordenaar en Aan Rika. Zij vluchtten in een fantasie over de toekomst. Vaak waren dit dystopische verhalen: verhalen waarin de wereld tot een gruwelijk einde zou komen omdat zij niet geloofden in de vooruitgang en dat de industrialisatie iets goed zou brengen.  De Tachtigers kun je vergelijken met de romantici van de romantiek omdat zij net als de romantici uiting gaven aan hun gevoel. Toelichting: In de romantiek ging het sterk over het gevoel van de romantici die zich niet thuis voelden in hun tijd, de tijd van de industrialisatie. Zij waren een tegenhanger geworden van de ratio, het denken, van die tijd. De Tachtigers hebben een soortgelijke drang. Zij keren zich tegen de moralistische tijd van de voorgaande periode waarin religieuze teksten en moralistische teksten centraal staan. Alles had een bedoeling en zij wilden van die bedoeling af. Zij willen kunst maken om de kunst, niet om een boodschap over te brengen. Hun beleving van de wereld staat daarbij centraal. Zij willen een impressie geven van hun indrukken. Ze verschillen van de romantici omdat ze zich meer verdiepen in de psyche van de mens. Toelichting: De tachtigers hadden interesse in de psyche van de mens. Hoe het onderbewustzijn invloed had op diens kijk op de wereld. Daarin waren ze geïnteresseerd. De romantici waren eigenlijk alleen met zichzelf bezig, met hun eigen lamlendige gevoel. De stroming die daarbij hoort is het naturalisme. Dit kwam onder andere door Freud en Jung en Nietzsche die in die tijd opkwamen met hun psychoanalyse van de mens. Toelichting: Het naturalisme is de stroming die hoort bij het analyseren van de psyche. De psychoanalyse en psychotherapie komen sterk op in deze tijd onder invloed van vooral Freud die de mens analyseert en zijn drijfveren verklaart aan de hand van het onderbewustzijn dat handelt uit driften. De stroming die daarbij hoort is het impressionisme. Zij wilden hun allerindividueelste impressie van de werkelijkheid weergeven. Wat zij zagen was heel persoonlijk. Toelichting: Het impressionisme betekent letterlijk: indruk. De indruk die jij van de werkelijkheid hebt, geef je weer. Jouw persoonlijke kijk op de wereld uit je. Dit komt ook in de schilderkunst tot uiting en dan zie je niet meer de werkelijkheid, maar een mooiere impressie door de ogen van de kunstenaar.  Het heeft typische kenmerken van de verlichting omdat het  een opvoedkundig gedicht is. Het is belerend. Dat wil zeggen dat dit je iets wil leren en wil wijzen op goed gedrag. Hoe het hoort.         Toelichting: In de tijd van de verlichting stond het opvoeden centraal. Zij namen eigenlijk een deel van de taak van de kerk over door het volk te onderwijzen in goed gedrag. Goed gedrag was belangrijk om de mensen in het gareel te houden. Zeker nu de bevolking zo snel toenam en mensen doordat ze rijker werden, vergaten dat je ook bescheiden moet zijn.Het zou ook een gedicht uit de middeleeuwen kunnen zijn omdat het godsbeeld centraal staat. Dat is een kenmerk van de middeleeuwen. Toelichting: Het Godsbeeld is niet weg uit de maatschappij tijdens de verlichting, maar het is niet meer een allesoverheersend beeld dat alles bepaalt in een mens zijn leven. Toch was men nog wel godvrezend. Het godvrezend wereldbeeld stamt uit de middeleeuwen.  Cupido is de personificatie van de liefde. Hij bevindt zich op glad ijs. Toelichting: Om je te begeven op het pad der liefde, moet je net als op ijs schaatsen dit leren en het gaat in beide gevallen met vallen en opstaan. Het is een analoog, een vergelijking tussen het schaatsen en verliefd worden en daarin stappen ondernemen. Er zijn parallellen tussen deze twee. Wie niet kundig is in de liefde, zal het verprutsen. Toelichting: Je moet dus niet te gehaast te werk gaan of het opgeven als het niet meteen lukt. Je zult voorzichtig te werk moeten gaan en niet bang zijn om een keer te vallen. Je kunt er genoeg spreekwoorden bij bedenken die op beide situaties van toepassing zijn: een scheve schaats rijden (een misstap begaan); met vallen en opstaan (leren door fouten te maken); je op glad ijs begeven (een moeilijke situatie ingaan die niet zonder risico is); door het ijs zakken (mislukken, een blauwtje lopen); onbeslagen ten ijs komen (niet goed voorbereid zijn); het ijs breken (de eerste stap zetten); niet over één nacht ijs gaan (voorzichtig te werk gaan).   Nee, het is echt typerend voor de renaissance. Het beeld bevat een verwijzing naar de klassieke oudheid (Cupido), maar is vertaald naar een Nederlandse setting (schaatsen op het ijs). OF: Met een strak rijm en metrum is een moraal verwoord, die niet christelijk is maar over liefde gaat (wie succes heeft in de liefde, plukt pas echt de dag). Toelichting: Omdat er een cherubijntje is afgebeeld, past het niet bij de middeleeuwen. In die tijd waren ze te streng om dit soort afbeeldingen te tonen. Daar waren ze op tegen. Dit was te frivool, te luchtig. De liefde is ook een dagelijks iets, iets van het hier en nu. Daar hield je je niet mee bezig in de middeleeuwen. Je hield je niet bezig met aardse zaken. embleem, emblemataToelichting: Dit noem je ook wel: een plaatje met een praatje. Het plaatje ter illustratie van de tekst. Dit om iedereen aan te spreken. De mensen die niet (zo goed) konden lezen, konden al heel veel uit het plaatje zelf halen.                Het doel van een realistische auteur is het objectief waarnemen van de wereld om hem heen, zonder moralistische boodschap of romantische gevoelens. Toelichting: In de negentiende eeuw kwam een tegenstroom op gang. Deze tegenstroom ging tegen de romantiek in. De romantiek was allesbehalve objectief. Daar wilde de realistische auteur tegenin gaan door zo eerlijk en objectief mogelijk de werkelijkheid te beschrijven. Ook omdat er allerlei misstanden waren in de wereld die zo realistisch mogelijk verteld moesten worden. Denk aan de misstanden in Nederlands-Indië en de slechte arbeidsomstandigheden van de burgers. Het doel van een romantische auteur is de gevoelens etaleren van hemzelf. De gevoelens van de auteur staan centraal.Toelichting: De romanticus liep met zijn ziel onder zijn arm. Hij had allerlei gevoelens waar hij mee worstelde. Hij verlangde naar een andere wereld die niet zo kil en wreed was als de wereld waarin hij leefde. Hij wilde ontsnappen aan die wereld. Zijn kijk op de wereld was gekleurd door zijn bril, zijn sombere kijk. Dat is een hele subjectieve, persoonlijke kijk. De realistische auteur is objectief. De romantische auteur is subjectief. Toelichting: De realistische auteur wil dus waarnemen als een onderzoeker, als een journalist om de waarheid te vertellen. De romantische auteur is bezig om door zijn eigen bril de wereld te bezien en is niet bezig met de realiteit, maar met zijn eigen werkelijkheid, zijn eigen fantasie.